حقوق مالیاتی

‌با گسترش صنایع و افزایش کسب‌وکارها در عصر جدید، دایرۀ شمول انواع مالیات‌ها نیز افزایش یافته است. این گستردگی سبب شده است تا اطلاع از حقوق مالیاتی یکی از انواع حقوق شهروندی به حساب آید و آشنایی با آن سبب تأمین منافع بیشتر اشخاص و شرکت‌های خصوصی شود.
به طور کلی قوانین و آیین‌نامه‌های مالیاتی در هر کشور تعیین‌کنندۀ نظام مالیاتی آن کشور به حساب می‌آیند و تمامی کسب‌وکارها و فعالان اقتصادی باید نسبت به این قوانین آگاهی کامل داشته باشند. ضمن اینکه به دلیل ضرورت همسویی با تغییرات جدید، معمولاً این قوانین یا آیین‌نامه‌ها هر سال به‌روزرسانی شده و بخش‌هایی از آن دستخوش تغییرات می‌شوند. همین امر ضرورت استفاده از دانش و تخصص وکلا و کارشناسان صاحب امر را جهت اطلاع از حقوق مالیاتی، دوچندان می‌سازد.

وصول مالیات و تحقق درآمدهای پیش‌بینی‌شدۀ ناشی از آن در کشورهای توسعه‌یافته اهمیت بسیار بالایی دارد و قانون‌گذار از تمامی حربه‌های قضایی و حقوقی جهت اجبار مالیات‌دهندگان به پرداخت آن استفاده می‌کند. همچنین ضمانت‌اجراهای سنگین و مجازات‌های جدی در انتظار تخلف‌کنندگان از پرداخت مالیات پیش‌بینی شده است. به طور کلی در هر کشور، بخش مهمی از برنامه‌های عمرانی و توسعه‌ای به واسطه دریافت مالیات‌های مستقیم و غیرمستقیم از شهروندان محقق می‌شوند. پرداخت مالیات در سیستم مدیریت سیاسی تا به آن اندازه اهمیت دارد که به نظر بسیاری از کارشناسان، یکی از دلایل پاسخگویی دولت به شهروندان، نقش پررنگ آنان در تأمین هزینه‌های زیربنایی کشور از طریق پرداخت مالیات است.

مالیات در قانون اساسی ایران

اصل ۵۱ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به موضوع مالیات می‌پردازد و وضع، معافیت، معافیت، بخشودگی و تخفیف مالیاتی را تنها به موجب قانون امکان‌پذیر می‌داند. بدین ترتیب می‌توان گفت وضع مالیات از حوزه‌های خاص قوه مقننه است و قوه مجریه نمی‌تواند به صورت یکجانبه و از طریق تصویب آیین‌نامه‌ها و دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌ها، به‌تنهایی در این باره تصمیم‌گیری کند. شاهد این امر ابطال مکرر بخشنامه‌های سازمان مالیاتی به دلیل خروج از اختیارات قانونی سازمان امور مالیاتی کشور، توسط دیوان عدالت اداری است.

انواع مالیات‌ها

در یک تقسیم‌بندی عام، مالیات‌ها به دو نوع مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شوند. در مالیات‌های مستقیم شخص بدون واسطه اقدام به واریز مالیات معین‌شده به خزانۀ دولت می‌کند مانند مالیات بر حقوق کارکنان. در مالیات‌های غیرمستقیم، شخص با واسطه مالیات را پرداخت می‌کند و گاه حتی ممکن است نسبت به پرداخت آن اطلاع و آگاهی نداشته باشد؛ مانند مالیات بر بنزین که مطابق قانون مالیات بر ارزش افزوده، نرخ آن ۲۰ درصد اعلام شده است ولی افراد پرداخت مستقیم آن را احساس نمی‌کنند.

حقوق مالیاتی و ارتباط با سایر شاخه‌های حقوق

حقوق مالیاتی با سایر رشته‌های حقوق در ارتباطی تنگاتنگ قرار دارد. در حقوق اساسی که تعیین‌کنندۀ حدود و اختیارات نهادهای حکومتی است، حقوق مالیاتی طبق اصل ۵۱ قانون اساسی در مسیر جلوگیری از سوءاستفاده‌های احتمالی دستگاه‌های اجرایی و در راستای تأمین منافع مؤدیان مالیاتی اقدام می‌کند.

همچنین حقوق مالیاتی به واسطه تعیین مجازات برای تخلف از حقوق مالیاتی و در نظر گرفتن تنبیهات قانونی برای متخلفان، با حقوق اجزا در ارتباط قرار می‌گیرد. از سوی دیگر، حقوق مالیاتی برای تعریف مجموعه قواعد خود در زمینه ارث، بیع، صلح، اجاره وغیره نیازمند همکاری با حقوق مدنی است. در انتها نیز باید به ارتباط مستقیم حقوق مالیاتی با حقوق اداری اشاره کرد که با نظارت بر عملکرد دستگاه‌های اجرایی، مأموران دولت، شهرداری‌ها و نهادهای وابسته به دولت بر چگونگی پرداخت مالیات توسط این دستگاه‌ها نظارت می‌کند.

اجرای حقوق مالیاتی

براساس ماده ۲۱۹ قانون مالیات‌های مستقیم و با استناد به ماده ۵۹ برنامه سوم توسعه اقتصادی کشور، شناسایی و تشخیص درآمد مشمول مالیات، مطالبه و وصول مالیاتِ موضوع این قانون به سازمان امور مالیاتی واگذار شده است. این سازمان وظیفۀ اجرای قانون را بر عهده دارد و در کنار مأموران و کارشناسان ارشدِ مالیاتی، نسبت به اجرای قوانین اقدام می‌کند.